Wat is duurzaamheid?

Duurzaamheid is tegenwoordig een groeiende zorg bij mensen, organisaties en overheden. In onze wereld waren, en zijn nog steeds, voor velen verbetering en (economische) groei de belangrijkste drijfveren. Recentelijk is men echter gaan nadenken over duurzaam ondernemen. De term duurzaamheid is daarmee ook een hot topic geworden op de agenda’s van veel organisaties en in het beleid van veel landen.

Wie zijn wij?

Wij zijn een groep van business analisten, architecten en projectleiders bij Capgemini. Ons doel is om bewustzijn over (milieu)duurzaamheid te creëren en de kennis van onze collega’s en onze klanten te vergroten. De groep bestaat uit Nienke van der Burg, John Christiaanse, Hans van Rijs, en Hans van Zanten. Gezamenlijk behandelen we onderwerpen op het gebied van duurzaamheid en IT in een blogserie. Om met onze serie te beginnen, leggen we uit waar het bij duurzaamheid om gaat.

Voldoen aan de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen.

Wanneer men aan duurzaamheid denkt, verbinden ze dit vaak onmiddellijk met het milieu: het bos beschermen, de co2-voetafdruk verkleinen en de stijgende zeespiegel beperken. Het concept van duurzaamheid rust echter op drie pijlers: de economische, de ecologische en de sociale. Dit wordt ook wel aangeduid als People, Planet, and Profit, of als Triple bottom line.

De economische pijler

De economische pijler van duurzaamheid is de pijler die de meeste organisaties al hanteren. Het houdt in dat, om duurzaam te zijn, een organisatie ook winstgevend moet zijn. Dit lijkt logisch, maar het betekent niet dat je ten koste van alles winstgevend moet zijn. Daarom kan deze pijler niet goed bestaan zonder de andere twee. Binnen deze pijler is het goed om te weten dat bedrijven bijvoorbeeld niet deelnemen aan illegale activiteiten. Voorbeelden van activiteiten onder de economische pijler zijn compliance, risicobeheer of een transparante boekhouding.

De milieupijler

Om duurzaam te zijn, moet een organisatie een zo laag mogelijke milieu-impact hebben, door bijvoorbeeld circulair te zijn.  Denk aan een lage CO2-voetafdruk, het verminderen van de hoeveelheid gebruikte grondstoffen en het verminderen van de hoeveelheid afval. De milieupijler krijgt tegenwoordig vaak de meeste aandacht. Organisaties die een gunstige impact hebben op het milieu, hebben vaak ook een economische winst. Door bijvoorbeeld het aantal gebruikte materialen te verminderen, hierbij dalen onmiddellijk de productiekosten.

De sociale pijler

De sociale pijler is de meest over het hoofd geziene pijler van duurzaamheid. Deze bestaat daar waar organisaties het vermogen van huidige en toekomstige generaties ondersteunen om gezonde en leefbare gemeenschappen te creëren. Het is belangrijk te begrijpen wat mensen nodig hebben op de plaats waar ze werken en leven. Bij sociale duurzaamheid gaat het om mensenrechten, eerlijke arbeidsprijzen, veiligheid en een gezonde balans tussen werk en privé.

In een systeem waar het leven met een hoge kwaliteit de norm is, zijn alle drie de pijlers sterk. Mensen hebben een schoon en gezond milieu, een bevredigend niveau van economisch welzijn, en een robuust niveau van sociale vervulling. Dit is nodig om aan de behoeften van het heden te voldoen zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Elke activiteit of elk proces dat deze visie nastreeft, heeft een plaats onder de paraplu van duurzaamheid.

Laten we nu eens inzoomen op milieuduurzaamheid. Dit is momenteel een hot topic, maar wat moet je erover weten?

Weten wat koolstofuitstoot en CO2 zijn…

Een van de topactualiteiten rond milieuduurzaamheid is het terugdringen van de CO₂-uitstoot. Maar wat is die ” CO₂ ” nu precies? We zullen beginnen met uit te leggen wat CO₂  is, daarna geven we u enig inzicht in het eigenlijke onderwerp CO₂e.

Gewoon bubbels…

CO2 is niets meer of minder dan belletjes, zoals je die in je frisdrank vindt. Je ziet het niet, je ruikt het niet, en het is niet giftig. In water wordt het een beetje zuur, daarom voegen we er veel suiker aan toe.  Voor een scheikundige is het een koolstofatoom (de C in CO2) met twee zuurstofatomen (de O in CO2) eraan vastgeplakt. Op zichzelf is CO2 onschadelijk. Sterker nog, zonder CO2 of andere broeikasgassen zou deze planeet niet leefbaar zijn. Het zou ijskoud zijn, met een gemiddelde temperatuur van min 18 graden Celsius. CO2 vormt, samen met andere broeikasgassen namelijk een warme deken rond de aarde.

Wat is het probleem?

Het probleem zit hem in de hoeveelheid CO₂ die wij uitstoten. Zonder menselijk ingrijpen lag deze hoeveelheid vroeger op een min of meer constant niveau. De hoeveelheid vrijgekomen CO₂ was gelijk aan de hoeveelheid die planten opnamen en verwerkten in zuurstof. Wat we nu echter doen, is in pakweg twee eeuwen fossiele brandstoffen die in de loop van miljarden jaren zijn opgevangen, uit diepe aardlagen halen en verbranden in de vorm van benzine, kerosine, steenkool en gas. Op die manier wordt het CO₂ -evenwicht in onze atmosfeer verstoord als nooit tevoren in de geschiedenis van onze planeet, waardoor de deken rond de aarde in snel tempo dikker wordt. Dit wordt het “broeikaseffect” genoemd.

Het is je misschien opgevallen dat we schreven: CO₂ en andere broeikasgassen. Dit ontvouwt het volgende onderwerp: ’ CO₂ e’. In het spraakgebruik heeft men het vaak over CO₂ -besparing en het voorkomen van CO₂ -uitstoot. In geschreven teksten over CO₂ ziet u er echter bijna altijd een “e” achter staan.

CO₂ e en CO₂ zijn immers niet dezelfde dingen. De “e” in CO₂ e staat voor “equivalent”, en is de algemeen aanvaarde meeteenheid om het opwarmend vermogen aan te geven van broeikasgas X, Y, of Z. Omdat niet alle broeikasgassen hetzelfde opwarmend vermogen hebben, is dit in het equivalent van CO₂. Op deze manier kan men het opwarmend vermogen uitdrukken in 1 meeteenheid.

Een rekenvoorbeeld met methaan: omdat het opwarmend effect van CH4 (methaan) in de atmosfeer 25 keer zo groot is als dat van CO2, wordt het broeikaseffect van het vrijkomen van 1 ton CH4 in de atmosfeer van de aarde uitgedrukt in 25 ton CO₂ e.

Om door te gaan op het rekenvoorbeeld met Methaan, de permafrost van Antarctica bevat naar schatting 400 miljoen ton methaan. Dit is opgeslagen als organische koolstof en zal vrijkomen als methaan wanneer dit ijs smelt. Omgerekend is dit gelijk aan 10 miljard CO2e. Om dit effect uit te balanceren zouden er 170 miljard bomen 10 jaar lang moeten groeien. Dus stijgende atmosfeertemperaturen en dus smeltend zee-ijs doen niet alleen de zeespiegel stijgen, maar versnellen ook exponentieel het broeikaseffect!

Van wie is deze emissie?

Om de samenstelling van het totale, wereldwijde CO2e verbruik volledig te begrijpen, moeten we de verschillende toepassingsgebieden van het GHG (greenhouse gas) Protocol Corporate Standards begrijpen. Dit is ’s werelds meest gebruikte boekhoudnorm voor broeikasgasemissies.

De volgende categorieën van de emissies van een organisatie worden onderscheiden (zie ook figuur 1):

Scope 1: directe emissies van de activiteiten van de organisatie onder eigen controle.

Scope 2: indirecte emissies door de elektriciteit die de organisatie gebruikt. De emissies ontstaan tijdens de productie van de elektriciteit die de organisatie gebruikt.

Scope 3: alle andere indirecte emissies van de activiteiten van de organisatie. Deze emissies zijn afkomstig van bronnen die de organisatie niet bezit of controleert. Zij vormen doorgaans het grootste deel van de voetafdruk van een organisatie.

Theoretisch, als je in staat zou zijn om alle emissies van scope 1 voor elke organisatie te berekenen en ze op te tellen, zou je het totaal hebben van alle emissies in de wereld.

Figuur 1 GHG Protocol Bedrijfsnormen

Recycling van circulair zijn?

Het wereldwijde ecosysteem levert grondstoffen zoals voedsel, water, lucht en energie. De capaciteit van deze input is groot maar eindig, dus duurzaamheid vereist dat deze bronnen in stand worden gehouden in plaats van te worden uitgeput.

Een van de strategieën om ervoor te zorgen dat deze materialen niet uitgeput raken, wordt de circulaire economie of circulariteit genoemd. Circulariteit en recyclen worden soms door elkaar gebruikt. Circulariteit is echter veel meer dan het recyclen van gebruikte producten. Het wordt vaak gezien als een operationalisering voor het bedrijfsleven om het concept van duurzame ontwikkeling te implementeren.

De definitie van dit concept: “Circulariteit is een economisch systeem dat het ‘end-of-life’ concept vervangt door het verminderen, alternatief hergebruiken, recyclen en terugwinnen van materialen in productie/distributie en consumptieprocessen. Het is gericht op duurzame ontwikkeling, waarbij tegelijkertijd milieukwaliteit, economische welvaart en sociale rechtvaardigheid worden gecreëerd, ten gunste van de huidige en toekomstige generaties.

In Nederland wordt dit concept vaak aangeduid als “de Ladder van Lansink”, genoemd naar de Nederlandse politicus Ad Lansink. Hij diende in 1979 in de Tweede Kamer een motie voor deze methode in. Internationaal wordt het algemene principe achter de Ladder van Lansink vaak aangeduid met de term “Afvalhiërarchie”.

De ladder van Lansink geeft inzicht in de verschillende gradaties van hulpbronnenbeheer. Tabel 1 hieronder toont de Ladder van Lansink, en een uitgebreider R9-kader[1]. Hergebruik is de eerste en hoogste gradatie en terugwinning van energie is de laatste optie om waarde uit een product te halen. Storten is de laatste optie, wat het “einde” betekent van de levenscyclus van hulpbronnen door de afbraak en ontbinding van materialen. De vuistregel van dit kader is als volgt: hoe hoger het niveau van circulariteit, hoe minder natuurlijke hulpbronnen worden gebruikt, en hoe kleiner de milieudruk.

	Categorie	Lansink’s Ladder	R9-kader	Toelichting
Circulaire economie	Slimmer gebruik en productie van producten	Voorkomen van afval	R0 Refuse	Product overbodig maken door de functie ervan op te geven of door dezelfde functie aan te bieden met een radicaal ander product.
		–	R1 Rethink	Productgebruik intensiever maken (bv. delen)
		–	R2 Reduce	De efficiëntie bij de vervaardiging of het gebruik van het product verhogen door minder natuurlijke hulpbronnen en materialen te verbruiken.
	Verleng de levensduur van het product en de onderdelen ervan	Hergebruik van producten	R3 Reuse	Hergebruik door een andere consument van een afgedankt product dat nog in goede staat is en zijn oorspronkelijke functie vervult.
		–	R4 Repair	Reparatie en onderhoud van een defect product zodat het zijn oorspronkelijke functie weer kan vervullen.
		–	R5 Refurbish	Herstellen van een oud product en het up to date brengen.
		–	R6 Remanufacture	Onderdelen van afgedankte producten gebruiken in een nieuw product met dezelfde functie
		–	R7 Repurpose	Afgedankt product of onderdelen daarvan gebruiken in een nieuw product met andere functies.
	Nuttige toepassing van materialen	Recycling van materialen	R8 Recycle	Bewerk materialen om dezelfde (hoge kwaliteit) of lagere (lage kwaliteit) kwaliteit te verkrijgen.
Lineare economie		Verbranding met terugwinning van energie	R9 Recover	Verbranding van materiaal met terugwinning van energie.
	Toepassing van materiaal zonder terugwinning	Verbranding zonder energieterugwinning	–	Verbranding van materiaal zonder energieterugwinning.
		Storten	–	Materiaal wordt gestort op een stortplaats, wat in veel landen illegaal is.

Tabel 1 De Ladder van Lansink en het R9-kader

Terug naar onze duurzaamheidspijlers

Dit alles in acht genomen, is het een zeer grote taak om elk aspect van duurzaamheid te integreren in de MVO-strategie (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) van een organisatie. Dit is waar de Sustainable Development Goals (SDG’s) om de hoek komen kijken. De SDG’s zijn wereldwijde doelen die zijn ontwikkeld door de Verenigde Naties, op basis van de wereldwijde input van organisaties en individuen. De Verenigde Naties heeft zeventien SDG’s ontwikkeld om van de wereld een betere plek te maken tegen 2030 en heeft die doelen gekoppeld aan 169 streefdoelen om ze nog concreter te maken. Ze vormen een mondiaal kompas voor uitdagingen als armoede, onderwijs en de klimaatcrisis.

Hoe zit het met jullie strategie?

Je kunt de SDG’s gebruiken als een concreet instrument een kompas om de duurzame strategie van uw organisatie te creëren of af te stemmen. Ga na of jouw organisatie haar strategie al heeft afgestemd op deze doelen of probeer het zelf.

Wil je meer weten over de manier waarop Capgemini de SDG’s integreert, lees dan dit artikel.

[1] Potting, José & Hekkert, M.P. & Worrell, Ernst & Hanemaaijer, Aldert. (2017). Circular Economy: Measuring innovation in the product chain.

Auteur

Nienke van der Burg