Kan AI helpen bij het opstellen van getuigenverklaringen? Een baanbrekende samenwerking in Nederland zegt van wel

‘Ja’, zegt een baanbrekende samenwerking in Nederland.

Nu verschillende gerechtelijke instanties in Nederland al belangstelling hebben getoond, ziet het ernaar uit dat een bijzondere nieuwe samenwerking tussen Capgemini Nederland, de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en Scotty AI een cruciaal onderdeel van strafrechtelijk onderzoek zal transformeren. Het vastleggen en gebruiken van ooggetuigenverklaringen vormt vaak een struikelblok voor tijdige en succesvolle vervolging. Daar gaat echter verandering in komen nu een ‘living lab’-project aan de slag gaat met het testen en uiteindelijk realiseren van AIWitness, een nieuwe geautomatiseerde oplossing voor het afnemen van getuigenverklaringen.

Gezien zijn loopbaan waarin hij zich al bezighield met het opschalen van start-ups, het leven als politicus en het ecosysteem voor Government Technology (GovTech), komt het niet als een verrassing dat Frederik Peters, Engagement Director bij Capgemini, enorm enthousiast is over een lopend GovTech-project dat aanzienlijke gevolgen zal hebben voor de publieke sector. Hieronder vertelt hij ons meer over het grote potentieel van AIWitness.

Kun je ons kort vertellen wat AIWitness is?

AIWitness is een zeer geavanceerde GovTech-oplossing die het vastleggen en gebruiken van bewijs van ooggetuigen binnen ons rechtssysteem ingrijpend zal veranderen. Zoals de naam al doet vermoeden, staat kunstmatige intelligentie (AI) binnen deze oplossing centraal. Maar de oplossing draait om veel meer dan alleen de technologie: het gaat er ook om ‘hoe’ de AI wordt gebruikt, met naast de reeds beproefde technologie ook zorgvuldig afgewogen ethische, maatschappelijke en juridische overwegingen en opschaalmogelijkheden

In concrete technologische bewoordingen is AIWitness een spraakoplossing die met behulp van kunstmatige intelligentie gesproken woorden omzet in tekst. Behalve het in realtime vastleggen van getuigenverklaringen kan AIWitness ook eerstelijnstaken uitvoeren, zoals vervolgberichten via de telefoon, WhatsApp of e-mail…n dat allemaal binnen een volledig geautomatiseerd proces op het Scotty AI-platform. Hiermee kan AIWitness dus een cruciaal contactpunt worden tussen burgers en de politie, dat bovendien in 140 talen kan communiceren.

Welk probleem lost AIWitness op?

Het team achter AIWitness begon vanaf dag één met een gedurfde visie. Vanuit onze interesse voor de politie en het rechtswezen wilden we een manier bedenken om gerechtelijke procedures op een maandag op te starten en dan niet weken later maar al voor het weekend af te ronden. We beseften al gauw dat het eerste obstakel dat ons doel in de weg stond, de procedure voor het afnemen van getuigenissen was.

Het afnemen van getuigenissen is doorgaans arbeidsintensief en tijdrovend. Hier in Nederland (en in andere lanen vast ook) kan het door het tekort aan politiecapaciteit weken duren voor een getuigenverklaring wordt afgenomen. Dit levert knelpunten op in het hele strafrechtelijke proces. In die periode kunnen herinneringen aan het voorval vervagen, omdat mensen cruciale details dan vaak alweer vergeten zijn. Dit is schadelijk voor de kwaliteit van de verklaringen die bij vervolgingen worden gebruikt.

Ter illustratie daarvan: in 2021 leidden alleen al in Nederland 30.000 zaken niet tot een strafrechtelijke vervolging vanwege gebrek aan bewijs. In veel gevallen waren de getuigenverklaringen niet op tijd afgenomen, waardoor gedetailleerde informatie en bewijs verloren waren gegaan, of waren getuigenissen vanwege capaciteitstekorten überhaupt niet afgenomen. Duizenden burgers die de tijd hadden genomen om aangifte te doen bij de politie, bleven zitten met het gevoel dat ze niet op de overheid konden rekenen wat betreft hun veiligheid en gerechtigheid.

Dus onze ambitie om deze situatie op te lossen was gedurfd. Maar we wisten dat het ons zou lukken met een oplossing op basis van generatieve AI (Gen AI). Deze oplossing moest de frustrerende vertragingen binnen het rechtssysteem tot een minimum beperken en ervoor zorgen dat meer strafzaken voor de rechter zouden komen.

Dat is namelijk het principe van AIWitness.

Welke expertise is samengebracht voor de ontwikkeling van AIWitness?

Het is bedoeld als een spannende samenwerking tussen Capgemini Nederland, de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en Scotty AI. Deze bundeling van consulting, de academische wereld en AI-expertise is een mooi voorbeeld van hoe je door samen te werken sneller kunt innoveren.

Al vanaf het begin ben ik bij dit project betrokken. Alle drie de oprichters (Laura Peters bij de RUG, Reiner Bruns bij Scotty AI en ikzelf bij Capgemini) zijn gedreven om een veilige samenleving te creëren. Laura’s achtergrond als universitair hoofddocent op het gebied van strafrecht en strafprocesrecht geven haar waardevolle inzichten in uiteenlopende aspecten van het gerechtelijk apparaat. Reiner daarentegen is een tech-ondernemer met diepgaande technologische kennis op het gebied van conversationele (generatieve) AI.

De uitdaging om het afnemen van getuigenverklaringen te verbeteren deed bij ons alle drie een vonk overslaan. En zo kwam ons AIWitness-project op gang.

Wat zijn de belangrijkste vragen die aan de orde komen bij de ontwikkeling van AIWitness?

Hoewel de technologie van Scotty AI ons uitgangspunt is – daarmee hebben we al 85% van de oplossing te pakken – moeten we ook het proces van getuigenverklaringen onder de loep nemen en begrenzingen aanbrengen wat betreft ethische, juridische en maatschappelijke nuances. Technologisch kan iets dan wel in orde zijn, het moet ook standhouden in het juridische domein. Dit leverde vragen op als:

• Met welke ethische aspecten moeten we rekening houden en hoe kunnen we vooringenomenheid (bias) in het AI-systeem voorkomen?
• Zal een rechter een door AI afgenomen getuigenverklaring accepteren als een accurate weergave van een incident?
• Beschikt een AI-systeem over de emotionele intelligentie die nodig is om te kunnen dealen met menselijke gevoeligheden ten aanzien van emotioneel beladen situaties?
• Is de technologie voor geautomatiseerde getuigenverklaringen betrouwbaar genoeg om de privacy van alle betrokkenen te waarborgen?

Dit soort vragen maakt het des te belangrijker dat deze oplossing gezamenlijk tot stand wordt gebracht. Er moeten niet alleen technische vernieuwers bij worden betrokken, maar er moet ook rekening gehouden worden met de meer genuanceerde maatschappelijke, culturele en juridische aspecten. Daarom hebben we met de lancering van een ‘living lab’ nu de volgende stap gezet voor de ontwikkeling van AIWitness.

Wat is de bedoeling van het ‘living lab’?

Dit is waar het echt spannend wordt, want met het living lab kunnen we de mogelijkheden van AIWitness verder oprekken. Het living lab gaat verschillende aspecten onderzoeken om een technisch, ethisch, juridisch en maatschappelijk geaccepteerde oplossing te creëren. Verder gaan we onderzoeken hoe we ervoor kunnen zorgen dat onze oplossing schaalbaar is en van een dusdanig hoge kwaliteit dat hij volledig geaccepteerd wordt in strafzaken.

Het is nu nog vroeg, maar met ons living lab gaan we ook samenwerken met organisaties in de publieke sector om 360-gradenexperimenten op het gebied van geautomatiseerde getuigenverklaringen te doen. Zo zullen we bijvoorbeeld onderzoeken welk typen misdaden wel en welke niet voor deze oplossing geschikt zijn. Ook gaan we het gebruik en de waarde van het herkennen van emoties onderzoeken en valideren binnen juridische, ethische, maatschappelijke en technologische parameters.

Hoe gaat het tot dusver?

We hebben al veel vooruitgang geboekt met het verbeteren van de gebruikerservaring bij geautomatiseerde getuigenverklaringen. Zo kan AIWitness de ooggetuigenverklaringen in vrijwel elke taal afnemen. Daardoor hoeft er op de plaats van delict of op het politiebureau minder lang op een tolk te worden gewacht. De informatie kan bovendien in realtime worden geverifieerd, iets wat handmatig niet mogelijk is. Vanuit de burger gezien kan de oplossing de geschreven tekst hardop voorlezen, zodat getuigen die moeite hebben met lezen kunnen bevestigen of hun verklaring in de juiste bewoordingen is vastgelegd.

Wat wordt de volgende stap voor AIWitness?

De belangstelling voor AIWitness neemt toe. Vertegenwoordigers van de politie en de Raad voor de rechtspraak hebben al aangegeven dat ze graag met ons willen meedenken.

En hoewel we AIWitness zo snel mogelijk willen uitbrengen, weten we dat we eerst een ecosysteem van organisaties moeten opzetten waarop onze oplossing van invloed is. Dat is wat we met ons living lab gaan bereiken. We weten namelijk dat geautomatiseerde getuigenverklaringen nieuwe processen vereisen. Daarvoor moeten we inzichtelijk hebben en testen hoe deze processen eruit moeten gaan zien en samenwerken met partners bij de politie en gerechtelijke instanties.

Ook gaan we onderzoeken hoe we de oplossing kunnen opschalen, waarbij we gebruikmaken van het wereldwijde bereik van Capgemini. Dit is iets wat een start-up doorgaans op eigen houtje niet voor elkaar kan krijgen, ook al is de technologische oplossing die ze hebben ontwikkeld nog zo geweldig.

Zijn er behalve voor het rechtssysteem nog gevolgen voor de publieke sector?

Ja, absoluut. De toepassing van kunstmatige intelligentie ter ondersteuning van het personeel en om de ervaring van burgers te verbeteren heeft in het licht van personeelstekorten en beperkte budgetten ook gevolgen voor de verdere publieke sector. Zou een vergelijkbare AI, zoals de tool die gebruik wordt in AIWitness, bijvoorbeeld ook toegepast kunnen worden voor het maken van afspraken met huisartsen en ziekenhuizen? Vast en zeker. Alle reguliere processen waarbij sprake is van gesprekken met een persoon en terugkerende taken kunnen baat hebben bij deze technologie. In feite zijn de mogelijkheden eindeloos.

Maar dat is allemaal nog voor de toekomst. Voor nu kijken we vooral uit naar ons verdere onderzoek en de ontwikkeling van AIWitness in ons living lab en naar de samenwerking met een groeiend ecosysteem van partners binnen het hele strafrechtssysteem. Bij elke stap die we afleggen, willen we een rechtstreekse bijdrage leveren aan een veiliger en rechtvaardiger samenleving in de hele wereld.

Hoe kunnen we meer te weten komen over AIWitness?

Neem daarvoor contact met me op voor een gesprek (zie de gegevens hieronder) of bezoek de website van AIWitness: www.aitwitness.org