Snelle opkomst hernieuwbare energie dwingt energiebedrijven tot innovatie en het ontwikkelen van nieuwe businessmodellen

Zoals tijdens de klimaatconferentie COP21 in Parijs is besloten, zetten regeringen zich wereldwijd in om de opwarming van de aarde te beperken tot een stijging van maximaal 2°C door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De Europese Unie heeft als doelstelling om de hoeveelheid broeikasgassen in 2030 met 40% te verminderen. Dit heeft geleid tot een sterke stijging van de investeringen in hernieuwbare energie. De toename van hernieuwbare energiebronnen in de totale energiemix hebben de elektriciteitsmarkten echter gedestabiliseerd.

Perry Stoneman, Global Head of Energy & Utilities sector bij Capgemini, zegt: “Regionale doelstellingen hebben lange tijd het ritme bepaald waarop duurzame energie zich ontwikkelde, in plaats van de vraag waar investeringen nodig zijn ten bate van infrastructuur of van consumenten. Nu moeten we maximaal de technologische vooruitgang benutten om competitieve vormen van opslag in te zetten, zoals batterijen, om het gebruik van de energie die we produceren te optimaliseren.”

Nederland koploper in innovatie
Binnen Europa is Nederland koploper in innovatie, mede door het ontbreken van een centraal Europees beleid op dit gebied. Mark Schütz, Managing Director Utilties bij Capgemini Consulting, zegt: “Omdat Nederland een relatief kleine en open markt is, leent ons land zich in deze regio heel goed als ‘speeltuin’ voor innovatieve toepassingen. Er zijn veel nieuwe toetreders en ook onder bestaande energiebedrijven is er veel tractie om zich te transformeren van energieleverancier tot services-bedrijf. Spelers uit andere sectoren kunnen in de toekomst concurrenten worden van deze services-bedrijven. Dat kunnen bijvoorbeeld beveiligingsbedrijven zijn, maar ook grote technologiebedrijven of verzekeraars of aanbieders van mobiliteit.”

De drie belangrijkste bevindingen van het European Energy Markets Observatory rapport zijn:

1. De prijzen voor hernieuwbare energie blijven dalen
   In de afgelopen 12 maanden zijn de kosten voor het opwekken van hernieuwbare energie gedaald [1]: de kosten voor onshore windenergie beginnen nu competitief te worden, terwijl de kosten voor offshore windenergie voor het eerst een daling laten zien tot een drempel van circa €87/MWh. Bovendien blijven de kosten voor fotovoltaïsche zonne-energie dalen, waarbij een verdere daling van 20% in de komende drie jaar wordt verwacht.Europa heeft al sinds 2004 de bereidheid getoond om dit soort technologieën te onderzoeken, te ontwikkelen en toe te passen met zo’n 750 miljard euro aan investeringen in duurzame energie, ongeveer een kwart van het totaal aantal investeringen wereldwijd. Dit in een regio waar slechts 7% van de wereldbevolking woont. Het laat zien dat Europa meer dan bereid is dit soort technologieën snel, en soms té snel, toe te passen. Zelfs voordat deze concurrerend worden. Dit proactieve beleid heeft ertoe geleid dat de kosten om energie in te kopen aanzienlijk hoger liggen dan de kosten om energie op te wekken. Subsidies worden gefinancierd door de eindconsument via belastingen die resulteren in hogere retailprijzen. In Duitsland betaalt de consument bijvoorbeeld 20 miljard euro aan extra  belastingen, ofwel 25% van de energierekening van consumenten [2]. Aanvullende inspanningen in R&D en industrialisatie zijn noodzakelijk om profijt te halen uit de dalende prijzen voor duurzame energie. Hervorming van het huidige subsidiesysteem is ook urgent; het is duur en het is niet fair ten opzichte van wat oudere manieren om energie op te wekken. Parallel daaraan moet de Europese koolstofmarkt worden hervormd. Bijvoorbeeld door het instellen van bodemprijzen of belastingen om investeringen te belonen die leiden tot een lager aandeel van fossiele brandstoffen in de energieopwekking.
2. De groothandelsmarkt voor elektriciteit blijft zeer instabiel met lage prijzen die de gezondheid van energiebedrijven in gevaar brengt; zij dienen daarom hun transformatie te versnellen om hun inkomstenstroom weer te laten groeien.
   Het groeiend aandeel van hernieuwbare energie in een markt die toch al kampt met overcapaciteit heeft, in combinatie met lagere prijzen voor olie en gas, geleid tot een sterke daling van de groothandelsprijzen voor elektriciteit. Deze prijzen bereikten een dieptepunt van €22/MWh begin 2016 ten opzichte van een gemiddelde prijs van €40/MWh in 2015.Waar duurzame energie prioriteit krijgt, lijkt het erop dat energiebedrijven net als in voorgaande jaren gas- en kolengestookte centrales zullen sluiten die niet winstgevend kunnen opereren. Hierdoor zal naar schatting dit jaar de capaciteit op de markt met 7GW verminderen, bovenop de 10,7MW in 2015, wat resulteert in een verslechterende balans van elektriciteitsbedrijven. Bovendien zal het verminderen van de capaciteit, bedoeld om piekvraag op te vangen, de leveringszekerheid aantasten. In Groot-Britttannië heeft de Brexit ertoe geleid dat de financiering van infrastructuur een stuk complexer is geworden, wat verder bijdraagt aan de instabiliteit en de bestaande zorgen over de Britse leveringszekerheid. Door de deregulering van de markt wordt een groot deel van de omzet van energiebedrijven blootgesteld aan lage groothandelsprijzen, waardoor hun financiële positie verder verslechtert. Energiebedrijven zijn dan ook dringend op zoek naar oplossingen om deze uitdagingen het hoofd te bieden. In Duitsland hebben twee energiebedrijven zich in tweeën gesplitst: een op koolstof gebaseerd deel en een ander deel gebaseerd op duurzame energie, nucleaire energie, netwerken, marketing en diensten. Het is nog te vroeg om te bepalen of deze oplossing succesvol zal zijn. “Het is essentieel dat energiebedrijven hun businessmodellen aanpassen aan de fundamentele veranderingen in de markt, waaronder decentralisatie van de productie, een toename van hernieuwbare energiebronnen, een veranderende klantvraag (vooral particuliere energiediensten) en de komst van nieuwe spelers. Ze moeten hun organisatie versimpelen en hun digitale transformatie versnellen. Dit zal hen in staat stellen productiviteitsverbeteringen te realiseren, nieuwe inkomstenbronnen aan te boren en meer innovatief en wendbaar te worden,”  aldus Mark Schütz.
3. Door de energietransitie ontstaan nieuwe gedecentraliseerde productie- en consumptiemodellen die een uitdaging vormen voor netbeheerders
   Energiebedrijven moeten de productie in balans brengen, die in toenemende mate onzeker wordt door het groeiende aandeel van hernieuwbare energieproductie en -consumptie (die al van nature varieert). Mettertijd, wanneer gedecentraliseerde productie en consumptie van elektriciteit dichterbij komt en de elektriciteitsbesparing toeneemt, zal het elektriciteitsnetwerk minder stroom vervoeren. Hiervoor zullen ook netbeheerders moeten investeren in slimme netwerken.Netbeheerders en commerciële partijen kijken dan ook steeds vaker naar opslagtechnologie  om vraag en aanbod in het netwerk te balanceren, bijvoorbeeld via batterijen. Hoewel deze vorm van opslag nog kostbaar is, dalen de prijzen voor Lithium-Ion batterijen en zullen deze ook in de toekomst blijven dalen, waardoor een bruikbare vorm van opslag zal ontstaan. Een andere manier om vraag en aanbod in balans te brengen is om consumptie flexibeler te maken, waarbij prijssignalen lage productiekosten reflecteren op het moment dat hernieuwbare energiebronnen een groot deel van de productie voor hun rekening nemen. Perry Stoneman: “Netbeheerders hebben een steeds centralere rol in de markt. Zij worden steeds actiever omdat de aansluiting op duurzame energiebronnen toeneemt, meer slimme meters worden uitgerold en door de exploitatie van de grote hoeveelheid data die door deze slimme meters wordt gegenereerd. Deze data, die waardevolle informatie bevat over consumentengedrag, kan onder bepaalde voorwaarden ook ter beschikking worden gesteld aan consumenten zelf en aan andere bedrijven uit de sector: op deze wijze kunnen distributeurs ook dataleveranciers worden.”

Het rapport concludeert dat het weliswaar belangrijk is dat de EU de noodzakelijke hervormingen doorvoert, vooral met betrekking tot de koolstofmarkt en tot de financiering van hernieuwbare energie, maar dat vooral energiebedrijven zelf moeten transformeren. Vooral via innovatie en het bedenken van nieuwe businessmodellen om de eigen winstgevende omzetstroom verder aan te dikken.

———–

De European Energy Markets Observatory is een jaarlijkse publicatie van Capgemini die de belangrijkste indicatoren onderzoekt van de electriciteits- en gasmarkten in Europa en daarbij rapporteert over nieuwe ontwikkelingen en transformaties in de sector. De 18e editie is gebaseerd op openbaar beschikbare data, gecombineerd met Capgemini’s expertise in de energiesector. De data voor dit rapport komt uit 2015 en uit de winter van 2015/2016. Speciale expertise op het gebied van klimaatverandering en consumentengedrag komt respectievelijk van research teams van I4CE (Institute for Climate Economics) en VaasaETT.

Het volledige rapport is beschikbaar via:  https://www.capgemini.com/experts/thought-leadership/european-energy-markets-observatory-18th-edition [1] Exclusief kosten voor het netwerk geschat op 30%.

[2] Voor een particuliere consument.