Een elftal is nodig voor de bestrijding van de georganiseerde (drugs)criminaliteit

Wat bedoelen we met ondermijnende, georganiseerde criminaliteit?

Om de vraag te kunnen beantwoorden in hoeverre je als overheid in staat bent om ondermijning aan te pakken moet je dus wel weten waar je het over hebt. Wat is ondermijning en wat pak je aan?

Zelfs als je spreekt over georganiseerde criminaliteit kunnen definities verschillen.1 Een aanpak kan alleen succesvol zijn als je weet waar je je op richt. Op dit moment wordt de definitie van ondermijning overal opgeplakt. Zo ook in de aanpak van de georganiseerde (drugs)criminaliteit. Een aanpak waar Paul Depla, nu burgemeester van Breda, al geruime tijd in zijn werkende leven mee bezig is. Tijdens een interview is ingezoomd op dit onderwerp, zijn ervaringen voor een succesvolle aanpak en wat nodig is in de toekomst om de strijd te winnen. “Ondermijning is een vaag begrip, ongeoorloofd gedrag van bijvoorbeeld voetbalsupporters is ook ondermijnend”, aldus Depla. Net als door rood rijden, je belastingaangifte niet invullen of valse gegevens verstrekken bij het aangaan van een hypotheek.

Depla pelt de definitie van het begrip van ondermijnende, georganiseerde (drugs) criminaliteit af aan de hand van drie elementen:

Verdienmodel en illegale economie

De georganiseerde (drugs)criminaliteit heeft maar één doel: geld verdienen. Deze vormen van criminaliteit worden bedrijfsmatig gerund. Het is daarom cruciaal om dit in beeld te brengen. De georganiseerde (drugs)criminaliteit maakt gebruik van legale structuren. Denk bijvoorbeeld aan het kweken van hennep in diverse panden of fabriekshallen. Die worden verhuurd door makelaars, pandeigenaren etc. Daarnaast is er een notaris nodig om overdracht van panden wettelijk te regelen.

Legale spelers

Zonder legale spelers is er geen ondermijnende georganiseerde (drugs) criminaliteit mogelijk. Het onderscheid tussen de illegale en legale economie wordt diffuus. Bovendien is de illegale sector oneerlijke concurrentie voor de  legale sector. “Je zou je maar met je horecazaak netjes aan de regels houden en hard werken, terwijl de zaak naast je rustig doordraait zonder dat er mensen in de zaak komen. Dan moet je stevig in je schoenen staan om de verleiding voor wat ‘hulp’ vanuit de onderwereld te weerstaan.”

Eigen regels

Het laatste element betreft het proces van eigen regels. Van ‘verleiding en dreiging’. Een voetbalclub die in financieel zwaar weer zit helpen door sponsoring, een boerenschuur die leeg staat gebruiken en daarmee de boer wat extra inkomsten gunnen, de moeder die alleen voor haar kinderen moet zorgen een extra kerstcadeau schenken in ruil voor het gebruik van de zolder. Voorbeelden die Depla tegen gekomen is in zijn werkzame leven als wethouder en burgemeester. En als verleiden niet werkt, komt dreiging om de hoek. Granaten bij een pand neerleggen, een burgemeester bedreigen, een advocaat liquideren. Deze vorm neemt helaas toe. De belangen zijn groter en de geldstromen evenzo.

Bedreiging en intimidatie

In zijn rol als burgemeester probeert Depla op diverse manieren zijn aanpak vorm te geven en zichzelf en de mensen die met hem werken te beschermen. Dit betekent dat je goed moet communiceren aan de maatschappij wat je precies doet. “Het sluiten van een pand is niet om het gezin dat er woont te pesten, maar om het verdienmodel van de criminelen aan te pakken. Je moet daarbij uitleg geven waarom je deze dingen doet, de mensen aan je zijde krijgen en niet in de handen van de criminelen duwen” aldus Depla. Zelf heeft Depla ervaring met bedreiging en intimidatie: “Het hoort bij het ambt” zegt hij er zelf over. Hij probeert daarom de georganiseerde (drugs)criminaliteit als gezamenlijk elftal aan te pakken. Niet als boegbeeld of als coach, maar als onderdeel van het team. Dat betekent dat je zelf aan je weerbaarheid moet denken maar ook zeker aan de medewerkers van de gemeente en die van je partners. Degene die zichtbaar zijn voor de criminelen. De zogenaamde ‘Veilige Publieke Taak’.

Bijna de helft van de lokale bestuurders – burgemeesters, wethouders en raadsleden – heeft last van agressie, intimidatie of geweld. Bij ambtenaren ligt dat percentage iets lager, maar met 33 procent is dat nog altijd fors. De percentages vertonen een trendmatige toename, bleek uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2022. De piek is nog niet bereikt.2 Het is dus een belangrijke taak voor Depla om de mensen in zijn elftal te beschermen. En samen met hen de strijd aan te gaan.

De opstelling voor een succesvolle aanpak

Wanneer kunnen we nu stellen dat deze strijd de goede kant op gaat? Dat gaat in fases, aldus Depla. “De eerste fase was die van de georganiseerde criminaliteit versus de ongeorganiseerde overheid. Daarin begint nu verandering te komen. Men is beter in staat elkaar te vinden en de ook de meest voor de hand liggende partij naar voren te schuiven wanneer die aanpak het beste werkt. Het zijn niet altijd meer de politie en het OM. Soms heb je bijvoorbeeld meer aan de belastingdienst of een energieleverancier.” Op dit moment zit men dus in de tweede fase naar een georganiseerde overheid. Wat heeft Depla daarvoor nodig? “Een elftal” (zie afbeelding 1). Hij gebruikt deze metafoor van Hans Boutellier (bijzonder hoogleraar Polarisatie & Veerkracht op de Vrije Universiteit Amsterdam) vaker om zijn aanpak te beschrijven. Op doel het strafrecht, de keeper die moet vervolgen en straffen als dat nodig is. De verdediging bestaat uit de partners in het veiligheidsdomein, maar ook die uit het economische- ruimtelijke en sociale domein (denk aan politie, het Openbaar Ministerie, (jeugd) reclassering, UWV, woningbouwcorporaties, werkgeversorganisaties, bedrijven etc.). Veelal bestaande partners vanuit de overheid.

Voor de verdediging staat het maatschappelijk middenveld. Bestaande uit kwetsbare sectoren (bepaalde branches waar veel witwassen voorkomt of veel wordt afgenomen voor criminele doeleinden), of sectoren en verenigingen die ook zelf kunnen ondersteunen. Denk hierbij aan de vereniging van notarissen, of van makelaars. Maar ook een KNVB die voetbalverenigingen bijstaat als er vragen zijn over mogelijke geldstromen die men niet vertrouwt. Voorin staat de samenleving, de inwoners. In de aanval. Zij moeten het besef hebben dat ze niet alleen staan. Dat de overheid er voor hen is. Aan de voorkant, voor een bestaanszeker leven en aan de achterkant als het tegenzit. Zij moeten ook bereid zijn om ‘nee’ te durven zeggen bij verleiding en bedreiging. Ze moeten beseffen dat de georganiseerde (drugs)criminaliteit meer kapot maakt dan je lief is. Deze maatschappelijke verontwaardiging wordt nog gemist volgens Depla. Het wordt soms zelfs verheerlijkt met series op Netflix. Dat is gevaarlijk. De beste aanval begint bij diegenen die het grootste slachtoffer kunnen worden.

Dit elftal is natuurlijk een metafoor voor een succesvolle netwerksamenwerking. Het ecosysteem waarbinnen deze partijen samenwerken vraagt om een motor die de boel draaiende houdt. Ook vanuit Capgemini is deze vorm van samenwerking al meerdere keren toegepast. Deze methodologie heet ‘Empowering Ecosystems’. Kort gezegd begint deze aanpak met het kaderen van de inzet (o.a. het bepalen van de definitie). In het voorbeeld van ondermijnende georganiseerde criminaliteit gaat het dus om de definitievorming. Wat willen we nu eigenlijk aanpakken? En waar ga je dat mee doen (je elftal)? Dat bestaat uit mensen en middelen in een duidelijk organisatie. We richten daarmee de inzet. Als derde stap moet je aan de slag en de uitvoering mobiliseren (successen boeken en uitvoeren). Juist in de aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit is het zo belangrijk om successen te boeken en ook te vieren. Daarmee laat je zien dat je succesvol kunt zijn. De laatste stap is het borgen en verder brengen (kennis delen, obstakels wegnemen en samen doorpakken en inbedden). Het is immers een aanpak van de lange adem. Het is kwetsbaar als dit op personen hangt en moet dus goed geborgd worden in de organisaties binnen het netwerk. In het verhaal van Depla klinkt deze aanpak overduidelijk door. Het elftal van Depla kadert, richt, voert uit en brengt verder. 3

Experts

• Niels van Stappershoef
  Managing Consultant bij Capgemini Invent (Ten tijde van schrijven)
• Paul Depla
  burgemeester (PvdA) van de gemeente Breda.

---

References

1. Calderoni, F., Campedelli, G.M., Comunale, T., Marchesi, M. E. en Savona, E. U. (2020). Rekrutering into organised criminal groups: A systematic review. In: Trends and Issues in Crime and Criminal Justice, (583), 1-28.

2. https://vng.nl/artikelen/bedreigde-ambtenaren-niet-normaal-meer

3. https://www.capgemini.com/nl-nl/wp-content/uploads/sites/7/2019/07/06-027.19b-Factsheet- Empowering-Ecosystems-ENGLISH_web.pdf

4. https://magazines.riec.nl/codegeel/2021/11/interview-pieter-tops